ՌԴ ԱԳՆ ՄՀՄՊԻ միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետի դեկան, «Վալդայ» միջազգային քննարկումների ակումբի ծրագրային տնօրեն Անդրեյ Սուշենցովի դասախոսությունը Հայ-ռուսական համալսարանում (ՀՌՀ)

Թեմա՝ «Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականությունը. Արևմուտքի և Արևելքի հետ հարաբերությունները ուկրաինական ճգնաժամի համատեքստում»:
Երևան, 6 ապրիլի, 2022թ.
Բաց դասախոսությունը կազմակերպվել է Ռոսսոտրուդնիչեստվոյի Հայաստանի ներկայացուցչության կողմից:
ՀՌՀ մշակույթի տան մեծ դահլիճում անցկացրած դասախոսությանը մասնակցում էին տնտեսագետներ, իրավաբաններ, միջազգայնագետներ, մագիստրոսներ, ասպիրանտներ և դասախոսներ (ավելի քան 200 հոգի)
(Սղագրություն առաջին դեմքից)

Ողջունում եմ բոլորին: Շնորհակալ եմ Հարավային Կովկասի առաջատար գիտական և կրթական կենտրոններից մեկում ելույթ ունենալու հնարավորության համար:
Այսօրվա մեր հանդիպման թեման շատ արդիական է, քանի որ ճգնաժամը, որը ապրում են Ռուսաստանը, Ուկրաինան և առաջատար ուժերի հարաբերությունները Եվրոպայում, կրում է գլոբալ բնույթ։ Այս ճգնաժամը հանգուցային շղթաներից կամ օղակներից մեկն է այն գլոբալ փոփոխությունների մեջ, որոնք սկսվել են ոչ այսօր և ոչ էլ փետրվարի 24-ին:
Ես առաջին մասնագիտությամբ պատմաբան եմ և կցանկանայի այսօրվա իրադարձությունները տեղավորել երկարատև տենդենցների համատեքստում, քանի որ կարծում եմ, որ այս հեռանկարը կօգնի մեզ հասկանալ, թե ինչ է տեղի ունենում աշխարհում և ինչպես է այն ծագել: Այն թույլ կտա ավելի լավ ընկալել այն հնարավոր սցենարները, որոնց կբերի մեզ այս ճգնաժամը:
Ես Երևանում ելույթ եմ ունեցել տարբեր լսարաններում, մի քանի հանդիպումներ եմ ունեցել, այդ թվում՝ ճանաչված «ՎԱՆ» ռադիոկայանի եթերում։ Տարբեր հարցեր եմ ստացել այն մասին, թե որոնք էին այս իրադարձությունների պատճառները, որտեղից է այն ծագել, թե ինչ համատեքստում է ճիշտ ուսումնասիրել դրանք, և թե ինչ է այս ամենը նշանակում... Կարծում եմ, որ ավելի խելամիտ է տեղի ունեցողը վերլուծել երկու հիմնական համատեքստում՝ Ռուսաստանի հարաբերություններն Արևմուտքի հետ և Ռուսաստանի հարաբերություններն Ուկրաինայի հետ։
Ռուսաստանի հարաբերություններն Արևմուտքի հետ վերջին 30 տարիների ընթացքում ունեցել են բավականին պարզ տրամաբանություն։ Դրա իմաստը կայանում էր նրանում, որ 90-ականների սկզբին Բիլ Քլինթոնի վարչակազմում ԱՄՆ ազգային անվտանգության խորհրդականն անվանեց այն «ամբողջ աշխարհի վրա արևմտյան ազդեցության ընդլայնում»: Ամերիկացի գործընկերները սա ընկալեցին ոչ այնքան որպես աշխարհառազմավարական գերակայության գործիք կամ որպես գործիք, որն ի վերջո կհանգեցնի Միացյալ Նահանգների կողմից ուժի կիրառման, այլ ավելի շուտ որպես ժողովրդավարության, ազատականության, ազատ փոխանակման ինստիտուտների տարածման, շուկայի ազատականացման: Եվ ընդհանրապես, այս բոլոր կատեգորիաների հետ կապված խնդիրներ չկան. Ռուսաստանն ինքը կառուցված է նույն հիմքերի վրա, և 90-ականներին որպես անկախ պետություն իր ճանապարհի սկզբում ակտիվորեն ներգրավված էր այդ գործընթացում։
Բ.Ելցինի առաջին վարչակազմում գործող արտաքին գործերի նախարար Ա.Կոզարևը Ռուսաստանի արևմտամետ ուղղվածության ակտիվ կողմնակիցներից էր։ Կոզարևը մի շարք ելույթներում և հրապարակումներում ակտիվորեն առաջ էր քաշում այդ տեսակետը, բայց նույնիսկ այդ պահին պարզ էր, որ արդեն իսկ գոյություն ունի Ռուսաստանի կենսական շահերի պահպանման ու ամրապնդման հստակ կետեր, որից նա պատրաստ չէ հրաժարվել, և երբ այդ շահերը ճնշվեն, դա կհանգեցնի Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև ճգնաժամի սրմանը:
1992 թվականին Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության հարցերով հանդիպման ժամանակ տեղի ունեցավ դեպք, որը դարձավ հիմնաքարային՝ Ա.Կոզարևի դեմարշը: Նա տարբեր երկրների արտգործնախարարների մոտ ելույթի ժամանակ հնչեցրեց թեզեր, որոնք ոչ ոք իրենից չէր սպասում. «Առաջինը՝ Ռուսաստանը դեմ է ՆԱՏՕ-ի ընդլայնմանը Արևելքում, և ստիպված կլինի ակտիվ գործողություններ ձեռնարկել, եթե այդ ընդլայնումը սպառնա Ռուսաստանի անվտանգությանը, երկրորդը՝ Ռուսաստանը մեթոդաբար կպաշտպանի ռուս մարդկանց իրավունքները, որտեղ էլ որ նրանք ապրեն, երրորդը՝ Արևմուտքի բռնած գիծը Ռուսաստանի նկատմամբ սպառնալիք է մեր շահերին»։ Սա ցնցող տպավորություն թողեց արևմտյան նախարարների վրա: Նրանից բոլորովին այլ բան էին սպասում, և իր խոսքերը պարզաբանելու համար նա 10 րոպեից վերադարձավ բեմ ու ասաց.
«Ես ի նկատի չունեի այն, ինչ նոր ասացի, բայց ես ուզում էի ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն փաստի վրա, որ մեր երկրների միջև անվտանգության ոլորտում առկա է խորը հակասություն, որը մենք պարտավոր ենք ձեզ հետ լուծել հիմա՝ բանակցությունների միջոցով, քանի դեռ կա հնարավորություն։ Եթե մեզ չհաջողվի հարթել այս տարաձայնությունները, ապա իմ փոխարեն եկողը լրջորեն ի նկատի կունենա այն, ինչ ես ձեզ հենց նոր ասացի»։
Այս դրվագը ռեզոնանսային դարձավ, այդ մասին գրեց մամուլը, և այն տպավորվեց մասնակիցների մեջ։ Իր պաշտոնավարման ավարտին Ա.Կոզարևը սկսեց փոխվել, սկսեց ավելի ակտիվորեն հարցեր տալ. «ինչու՞ եք ընդլայնում ՆԱՏՕ-ն... դուք դիպչում եք մեր շահերին...», բայց այդ շարժումն աստիճանաբար մեծացավ։ Սա նկատում էին նաև ամերիկյան առաջատար վերլուծաբանները, ովքեր մասնակցել էին զսպման համակարգով Սառը պատերազմի ձևավորմանը։ ԽՍՀՄ-ի զսպման դոկտրինի հեղինակ, ամերիկացի դիվանագետ, ԽՍՀՄ-ում Դեսպան Ջորջ Քենանը 90-ականների վերջին Նյու Յորք Թայմսին տված իր հարցազրույցում բացահայտ ասում է, որ ՆԱՏՕ-ի ընդլայնմանն ուղղված քայլերն անխուսափելիորեն կհանգեցնեն Ռուսաստանի հետ բախմանը. «Ռուսները ուշքի կգան, և այս ճնշումը չեն հանդուրժի»։ Այս հարցազրույցը մարգարեական էր:
Ցավով արձանագրում ենք, որ կարգավորման և դիվանագիտության հնարավորություններն այդ պահին բաց են թողնվել։ 30 տարվա ընթացքում ռուս-արևմտյան և ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների տրամաբանությունը համառոտ պատկերացնելու համար դրանք կարելի է նկարագրել 2000-ականների սկզբին ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշի և ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջև տեղի ունեցած կարճ զրույցի օրինակով։ Նախագահ Վ. Պուտինը ասում էր Ջորջ Բուշին. «Ինչո՞ւ եք հակահրթիռային պաշտպանության համակարգ տեղակայում Եվրոպայում, եթե կարծում եք, որ այն ուղղված է Իրանի դեմ: Դիտեք աշխարհի քարտեզը: Իրանը գտնվում է այլ տարածաշրջանում... ավելի խելամիտ չէ՞ համակարգը տեղադրել Կովկասում, կամ Պարսից ծոցի շրջանում: Մենք նույնիսկ ձեզ կօգնենք ենթակառուցվածքով»։
Վ.Պուտինը պարզաբանեց, որ համակարգի ստեղծումը Եվրոպայում «սպառնալիք կստեղծի անմիջապես Ռուսաստանի, մեր հրթիռային ներուժի համար, և դա մեզ կստիպի անցնել ձեր համակարգի դեմ փոխադարձ սպառնալիքների ռեժիմին»:
Բուշը պատասխանեց մի նկատառումով, որն ըստ էության դարձավ ռուս-արևմտյան հարաբերությունների բանաձև.
«Վլադիմիր, մենք թշնամիներ չենք, այնպես որ արեք այն, ինչ ուզում եք, և մենք կանենք այն, ինչ ուզում ենք»:
Ամերիկյան նախագահի պատասխանը դասավորենք 3 կետով.
«Մենք թշնամիներ չենք», այսինքն մենք միտումնավոր չենք գործի ձեր (Ռուսաստանի) շահերի դեմ։ Բայց եթե մենք (ԱՄՆ) ակամա ինչ-որ կերպ դիպչենք այդ շահերին և դրանք տուժեն, կներեք, մենք չէինք ուզում…
«Արեք այն, ինչ ուզում եք», այսինքն ինչ էլ անեք, մեր շահերին չի վնասի, քանի որ ուժերի հարաբերակցությունն այնպիսին է, որ Ռուսաստանը մեզնից մի քանի անգամ թույլ է, դուք մեզ չեք վնասի։
«Մենք կանենք այն, ինչ ուզում ենք», այսինքն մենք չենք համարում, որ Ռուսաստանը իրավունք ունի վետո դնել մեր (ԱՄՆ) որևէ քայլի վրա։
Իհարկե այս միակողմանի դոմինանտության տրամաբանությունը երբեք չի եղել ռուսական կողմի ըմբռնման մեջ։ Եթե ԱՄՆ-ն կարծում է, որ քաղաքակիրթ աշխարհի ազդեցությունը տարածվում է աշխարհով մեկ, և հենց սա է հիմնական պատմական գործընթացը, ապա ու՞ր է գնում պատմությունը: Եթե ԱՄՆ օգտագործում է այնպիսի տերմիններ, ինչպիսիք են «պատմության ճիշտ կողմը» և «պատմության սխալ կողմը», որտեղ գտնվում են Ռուսաստանը, Չինաստանը և մյուսները, ապա միջազգային հարաբերությունների ռուսական տեսլականը, որն այժմ լիովին կիսում է Չինաստանը, այլ է: Ռուսաստանը գիտակցում է, որ աշխարհում կան մի քանի խոշոր տերություններ, որոնք ռազմական, տնտեսական, սոցիալական ներուժի առումով ունակ են և՛ ուժ նախագծելու, և՛ ծանրության կենտրոն լինելու մնացածի համար և կարող են իրենց տարածաշրջաններում պայմաններ առաջարկել զարգացման համար: Այս կենտրոնները շատ են տարբեր մայրցամաքներում:
Սա կարելի է պատկերել «Ատլանտները պահում են երկինքը» արտահայտության մեջ։ Յուրաքանչյուրը պատասխանատու է երկնքի իր հատվածի համար, և չպետք է վիճի մյուսի հետ, քանի որ եթե սկսի վիճել, ամբողջ երկինքը կփլվի։ Ահա թե ինչպես է փլուզվում համաշխարհային կայունությունը։
ԱՄՆ պետքարտուղար Բլինկենը վերջերս տված հարցազրույցում խոստովանել է, որ Սառը պատերազմի ավարտից հետո սկսված ժամանակաշրջանն ավարտվել է։ Սկսվել է մեծ տերությունների մրցակցության նոր շրջան, և մենք հիմա անխուսափելիորեն պետք է դիտարկենք այդ մրցակցության ավելցուկները տարածաշրջանային տեղական հակամարտությունների տեսքով:
Ցավոք, դիվանագիտությունը միշտ չէ, որ աշխատել է։ Ռուսաստանի և Արևմուտքի հարաբերություններում ճգնաժամից կարելի էր խուսափել: Երբ ասում ենք ռուս-արևմտյան ճգնաժամ, հասկանում ենք, որ ռազմական, ուժային, քաղաքական և գաղափարական իմաստով առանցքային դեմքը ԱՄՆ-ն է։ Հենց նրանց հետ է Ռուսաստանը փաստացի քննարկում եվրոպական անվտանգության մասին։
2021 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբերի երկար դիվանագիտական մարաթոնը սկսվեց ռուս-ամերիկյան խորհրդակցություններով, երբ եղավ մեր տարաձայնությունների դիվանագիտական կարգավորման վերջին փորձը։ Եվ ես կարծում եմ, որ մենք կվերադառնանք այդ բանակցություններին, երբ անցնի ուկրաինական ճգնաժամի սուր փուլը, և ռուս-ամերիկյան խորհրդակցությունները կլինեն այդ բանակցությունների հիմնական առանցքը։
Փաստացի եվրոպական երկրների մեջ չկան ռազմավարական առումով լիովին ինքնավար տերություններ, որոնք կվարեին ԱՄՆ-ից անկախ քաղաքականություն։ Սա հաստատուն է, որն իրեն շատ հստակ դրսևորեց ճգնաժամի ընթացքում։ Միակ երկիրը, որը կարող է իրեն թույլ տալ ԱՄՆ-ից անկախ քաղաքականություն վարել, Թուրքիան է։ Սա մի երկիր է, որը լիովին ինքնավար է և ունի անհրաժեշտ ռազմական և քաղաքական ներուժ: Երկիրը հայտնի դարձավ իր բոլոր հարևանների, այդ թվում՝ ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների (Հունաստան, Կիպրոս, Սիրիա, Իրաք) դեմ ուժ կիրառելով և ակտիվորեն աջակցում է Ադրբեջանին։ Երկիր, որը հետապնդում է իր շահերը և չի մտածում այն մասին, թե «Իսկ ի՞նչ կասեն մարդիկ»:
Նոր համակարգը, որը ձևավորվելու է ճգնաժամի հետևանքով, ինչ վերաբերում է եվրոպական անվտանգությանը, կառուցվելու է թշնամանքի վրա։ 1997-ին Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր ակտը, հավանաբար, անցյալում կմնա։ Առաջատար ուժերն ու միջոցները ավելի ակտիվորեն ներկա կլինեն սահմանների որոնման մեջ։ Համակարգն ավելի թշնամական և վտանգավոր կլինի, բայց միակ առավելությունն այն է, որ այն նման է լինելու Սառը պատերազմի ժամանակ գործող համակարգին։ Այդ համակարգը տարբերվում է ներկայիս համակարգից: Այն ժամանակ բոլորը գիտակցում էին ճգնաժամի ինքնաբուխ սրման արժեքը։ Եվ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև մի քանի նման կարևորագույն ճգնաժամերի ընթացքում հասկացվեց, որ մենք չենք կարող ենք մեզ թույլ տալ մեծ պատերազմ, որը կլինի ոչնչացման պատերազմ։ Այս փորձը տրվել է մեծ զոհողությունների, կարևոր որոշումների քանակով։
Կարիբյան ճգնաժամի ժամանակ կար մի դրվագ, երբ ամերիկյան ինքնաթիռը շատ ցածր թռավ Կուբայի խորհրդային հակաօդային պաշտպանության համակարգերի վրայով և գնդակահարվեց։ Ինքնաթիռը թռել է բազա, սպաները հավաքվել են նրա շուրջը «ինչ է պատահել» հարցերով։ Օդաչուն պատասխանեց, որ բախվել է թռչունների երամի։ Նրան քմծիծաղով հարցրին՝ «ի՞նչ տրամաչափի էին թռչունները»: Օդաչուն բացասական պատասխան տվեց, քանի որ վախենում էր խոստովանել, որ ռիսկի է դիմել՝ շատ ցածր թռչելով։ Չէ որ սա պատրվակ կարող է դառնալ պատերազմ սկսելու համար, որը կարող է շատ արագ վերաճել միջուկային առճակատման։
Ռուսաստանի արևմտյան սահմաններում ուկրաինական ճգնաժամի հանգուցալուծման նախօրեին ամեն շաբաթ նկատվում էին ռազմական, կիսառազմական դրվագներ և միտված էին ստեղծելու «մենք զսպում ենք Ռուսաստանին» էֆեկտ։ Զավեշտալի դրվագ տեղի ունեցավ 2021 թվականի կեսերին, երբ իսպանական ինքնաթիռները տեղակայվեցին Լիտվայում, և վարչապետն ու նախագահը եկան նրանց ստուգելու։ Նրանք ասուլիս են տալիս այս ինքնաթիռների ֆոնին ու այդ պահին ահազանգ հնչեց, և ինքնաթիռները պետք է թռչեին ռուսական ինքնաթիռները որսալու համար։ Այս ամենը կարծես Կապիտան Ամերիկա ֆիլմից տեսարան լինի: Իսկ Մոսկվայում տպավորություն է ստեղծվում. «Իսկապե՞ս մեզ հետ կռվելու են ։ Սա ի՞նչ ռազմական ցույց է»։
Փետրվարի 24-ից հետո այս բոլոր դրվագները կանգ առան։ Այժմ ուշադրության կենտրոնում Ուկրաինան է։ Արևմուտքն աջակցում է նրան ռեսուրսներով, զենքերով, մեդիա արշավով, պատկերների ստեղծմամբ, փոխաբերություններով, որոնք պետք է կոտրեն Ռուսաստանի կամքը և օգնեն Ուկրաինային։
Կարևորն այն է, որ այս ճգնաժամի արդյունքում ռուս-ամերիկյան բանակցությունները դեռ տեղի կունենան։ Հենց հիմա նրանց համար հող է նախապատրաստվում, կապի ուղիները միտումնավոր չեն կոտրվել, երկու երկրներում էլ դեսպանատներ կան։ Փորձագիտական մակարդակով նրանք պատրաստվում են մշակել այն գաղափարը, թե ինչպիսին կլինի Եվրոպայում նոր խորհրդարանը։ Ամերիկացիների ու բրիտանացիների հարցն այժմ այն է, որ ուկրաինական ճգնաժամը պետք է հնարավորինս երկար տևի, որպեսզի Ռուսաստանը դրանից ավելի թույլ դուրս գա, քան այն կլինի, եթե ճգնաժամից դուրս գա հիմա։
Անդրադառնալով ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների երկրորդ շերտին, պետք է նկատի ունենալ, որ ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների համար ես բավականին անջատ խոսում եմ ռուս - արևմտյան հարաբերությունների խնդիրների մասին։ Ես դա ավելի շատ կարող եմ անել որպես պրոֆեսիոնալ վերլուծաբան: Ռուս-ուկրաինական հարաբերությունները, իհարկե, վերաբերում են յուրաքանչյուր ռուսի, ինչ-որ չափով տեղի է ունենում այնպիսի ձգձգված քաղաքացիական պատերազմ, որը կարող էր տեղի ունենալ 90-ականների սկզբին, և ռուս և ուկրաինացի առաջնորդների առաջին սերունդը պարծենում էր, որ կարողացել է խուսափել այս պատերազմից։
Հնարավո՞ր էր խուսափել դրանից: Ի՞նչ պայմաններ կային, որ այս ճգնաժամը չունենայինք։ Բոլոր հետխորհրդային երկրները՝ Ռուսաստանը, Ուկրաինան, Հայաստանը անկախություն ձեռք բերեցին նույն օրը, և մեր յուրաքանչյուր պետություն ինչ-որ առումով փորձ է, պետականաշինության, արտաքին և ներքին քաղաքական ռազմավարությունների հաջողության փորձ։ Մենք բոլորս տարբեր կերպ ենք անցնում այս փորձառության միջով:
Ուկրաինայի բարդությունը, ինչպես նաև Ռուսաստանի բարդությունը (և այս առումով մենք շատ նման ենք) նրանում է, որ ունենք բազմաթիվ համատեղ ընտանիքներ։ Յուրաքանչյուր երկրորդ կամ երրորդ մարդ Ռուսաստանում կամ Ուկրաինայում բարեկամներ ունի, և մեզ համար այն, ինչ կատարվում է այնտեղ, սկզբունքորեն ոչ թե արտաքին քաղաքականության, այլ ավելի հաճախ ներքին քաղաքականության խնդիր է։ Օրինակ, երբ Ուկրաինայի եկեղեցիներում ընտրվում է ուղղափառ եկեղեցու քահանա, դա անմիջապես դառնում է դաշնային նորություն Ռուսաստանում: Կամ ինչ-որ ընդդիմադիր ռուսամետ լրագրող կալանավորված է, ինչ-որ կուսակցություն կամ հեռուստաալիք փակվում է, կամ ինչ-որ մեկը մահանում է անհասկանալի հանգամանքներում, երբեմն էլ հանգամանքները շատ պարզ են։ Այս բոլոր խնդիրներն անմիջապես դառնում են ներքին ռուսաստանյան նորություններ:
Իրականում, Ուկրաինայի հիմնական ներքաղաքական խնդիրները, հարցը, որի վրա փորձարկվել է ուկրաինական պետության կենսունակության փորձը, այն էր, թե «ինչպես հաշտեցնել և ինտեգրել ուկրաինական պետականության երկու մասերը՝ բուն արևմտյան ուկրաինացիներին և ռուսներին»։
Կիրքը թեժանում էր այն ժամանակ երբ այն պետք էր մարել: Արևմտյան շրջանները ներկայացնող մարդիկ ձեռքին փայտեր հայտնվեցին, և նրանք սկսեցին ծեծել արևելքի ներկայացուցիչներին, նրանք էլ հարցնում էին - «ինչու՞ այդպես կարելի է անել»։ Եվ ցավոք, այն ճանապարհը, որով անցել է Ուկրաինան, դա ռուսամետ ժողովրդի ներկայության, շահերի աստիճանաբար կրճատումն է, աստիճանաբար գրոհը ռուսաց լեզվի դիրքի, այդ մարդկանց փայփայած պատմության, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի պատմության վրա, պատմության գլխավոր հերոսների, ովքեր փառաբանեցին Ուկրաինան։
Սկսվեց որպես ուկրաինական պատմության ունիվերսալ տարբերակ պարտադրվել այն, որտեղ գլխավոր հերոսները ԽՍՀՄ-ի դեմ կռված մարդիկ են։ Նախագահ Վ.Զելենսկին ընտրություններում, փորձելով կարգավորել ձայները Արևելքում ասում էր, որ երբեք չի արգելի ռուսերենի դասավանդումը դպրոցում, ռուսերենի օգտագործումը պետական մարմինների հետ շփվելիս, պատերազմի հիշողությունը, գազ կմատակարարի այն հուշարձանների համար, որտեղ Հավերժական կրակ կա։ Իշխանության գալով պարզ դարձավ, որ իրականում նա գնալու է այլ ճանապարհով, և, ի դժբախտություն Ռուսաստանի և, իմ կարծիքով, Ուկրաինայի, դա հանգեցրեց մեր հարաբերություններում այնպիսի մեծ սպիի ձևավորմանը, որը չի բուժվի և անընդհատ կարյունահոսի:
Հիմա, համեմատելով Ռուսաստանի և Ուկրաինայի պոտենցիալները արևմտյան լրատվամիջոցներում, մենք տեսնում ենք մի պատկեր, որտեղ մեծ ուժեղ Ռուսաստանը հարձակվեց փոքր խեղճ Ուկրաինայի վրա: Ուժերի ռազմավարական հավասարակշռության տեսանկյունից իրավիճակը այնքան էլ գծային ու պարզ չէ։ Ուկրաինայի տարածքը մեծությամբ երկրորդն է Եվրոպայում Ռուսաստանից հետո։ Ուկրաինայի բնակչությունը մոտ քառասունչորս միլիոն մարդ է, եվրոպական չափանիշներով շատ մեծ, ուկրաինական զինված ուժերը կազմում են 220-240 հազար մարդ,՝ ռուսականի քառորդ մասը։ Ուկրաինայում կա մեծ սոցիալական էներգիա, անհրաժեշտ հորմոններ՝ ակտիվ դիմադրելու համար։ Ամենակարևորը, քաղաքական առաջնորդները մշտապես բարձրացնում են սեփական հրթիռային ծրագրի մշակման հարցը, նախագահ Վ. Զելենսկին Մյունխենի անվտանգության համաժողովում ուղղակիորեն ասաց, որ եթե չմշակվի Ուկրաինայի անվտանգության արտաքին երաշխիք, ստիպված կլինենք քայլեր ձեռնարկել միջուկային զենքեր ձեռք բերելու համար:
Շատերին թվում է, թե Արևմուտքը երբեք թույլ չի տա Ուկրաինային ստանալ իր միջուկային զենքը, սակայն փաստերն այլ բան են ասում։ Մի քանի շաբաթ առաջ ռուս պրանկերները զանգահարեցին Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարարին, իբր Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարի անունից, և հարցրեցին. «Եթե մենք Ուկրաինայում հիմա պլանավորեինք միջուկային զենք ստեղծել, ինչպե՞ս կարձագանքեիք դրան»: Պաշտպանության նախարարը կուլ տվեց ու պատասխանեց, որ իրենք միշտ աջակցում են իրենց ուկրաինացի ընկերներին. Այսինքն՝ միանգամայն ընդունելի է մի իրավիճակ, երբ Արևմուտքը կարձագանքի Ուկրաինայում միջուկային զենքին այնպես, ինչպես Իսրայելի միջուկային զենքին։ Իսկ Իսրայելի դիրքորոշումը սա է՝ ֆորմալ առումով մենք ասում ենք, որ մենք միջուկային զենք չունենք, բայց ինչպես իսրայելցի առաջնորդներից մեկն ասաց՝ «մենք դա չունենք, բայց անհրաժեշտության դեպքում այն կօգտագործենք»։ Այս տրամաբանությունն ամբողջությամբ որդեգրել է Ուկրաինայի ղեկավարությունը։
Ուկրաինայի ՀՆԱ-ում ռազմական ծախսերի մասնաբաժինը կազմել է գրեթե 6%, սա Իսրայելի մակարդակն է, ակտիվ ռազմական շինարարությունը, զինված ուժերի արդիականացումը, Արևմուտքում ժամանակակից համակարգերի գնումը։ Վերջերս ՆԱՏՕ-ի քարտուղարն ուղիղ ասաց, որ արևմտյան հրահանգիչները մի քանի տասնյակ հազար ուկրաինացի զինծառայողների են պատրաստել, նրանք ժամանակակից զենք են մատակարարում և այժմ կիսում են հետախուզական տվյալները։ Ուկրաինային աջակցությունը բավականին մատչելի գործիք էր, որը նրանք կարող էին իրենց թույլ տալ Ռուսաստանին զսպելու համար:
Պատկերացրեք եթե Ռուսաստանը սկսեր շփվել Մեքսիկայի հետ, ինչպես այժմ ԱՄՆ-ն է իրեն պահում Ուկրաինայի հետ։ Հակաամերիկյան Մեքսիկան, որն ակտիվորեն ցանկանում է վերադառնալ Տեխաս, որը ամերիկացիները խլեցին իրենցից 19-րդ դարում։ «Մեքսիկան», որը ռազմականացնում է, մտածում է հրթիռային ծրագրի, միջուկային զենքի մասին։ Իհարկե, Մոսկվայի ողջ ուշադրությունը կուղղվեր այս «Մեքսիկային»։ Եվ ես, ի դեպ, չեմ բացառում, որ Ռուսաստանի ուշադրության վերադարձը դեպի արևմտյան կիսագունդ այս ճգնաժամի հետևանքներից է։
Արևմուտքի համար հարմար և մատչելի էր Ուկրաինան ուղղորդելը, գաղափարապես ամրապնդել նրա Դոնբասը և Ղրիմը ուժով վերադարձնելու հավակնությունը, մամուլում բանախոսների շրջանում կային թեզեր, որ Վորոնեժի շրջանը բավականին ուշ է միացել Ռուսաստանին, իսկ Կուբանը պատմականորեն ուկրաինական հող է և այլն։ Հետևաբար, ռուս-ուկրաինական պատերազմի սցենարը չէր բացառվում, այլ անընդհատ սեղանի վրա դրված էր:
Արևմուտքն այստեղ, իհարկե, դավաճանաբար է վարվում Ուկրաինայի նկատմամբ։ Ուկրաինացիները սնվում էին խոստումներով, որ իրենց կընդունեն ՆԱՏՕ, որ իրենց կտրվեն պաշտոնական երաշխիքներ և անդամակցություն, որ նրանցից երբեք չեն նահանջելու, որ նրանք միշտ կաջակցեն իրենց և կկանգնեն կողք կողքի Բրիտանիայի, ԱՄՆ-ի և Ուկրաինայի միջև կնքված համաձայնագրերում։ Ահա մի մեջբերում. «Համաձայնագրի նպատակներն են բարելավել Ուկրաինայի ռազմական հնարավորություններն ու պատրաստակամությունը՝ ապահովելու ինտեգրումը և գործառնական համատեղելիության ընդլայնումը ՆԱՏՕ-ի հետ», ընդ որում առանց պաշտոնական ռազմական դաշինքի։
Փաստորեն, կարող ենք փոխաբերաբար գրել սա. ամերիկացիները ուկրաինացիներին զրահաբաճկոն են հագցնում, սաղավարտ են տալիս և հրում Ռուսաստանի ուղղությամբ. «հաջողություն, ընկեր, այժմ մենք քեզ շատ ակտիվ կներկայացնենք մեր մամուլում, քաղաքապետարանի պատերն ուկրաինական դրոշի գույներով կներկենք, դրոշներ կդնենք ավատարի վրա սոցցանցերում, էլ ի՞նչ… կհրավիրենք Վ. Զելենսկին ելույթ ունենալ Գրեմմի մրցանակաբաշխության ժամանակ …»: Անվտանգության շատ հզոր գործիքներ:
Եվ, ի վերջո, այս ամենը հանգեցրեց նրան, որ Ուկրաինայի և Արևմուտքի միջև առաջացան միակողմանի կախվածության հարաբերություններ։ Ուկրաինան մեծ կախվածություն ունի Արևմուտքից, որի ծրագրերի մեջ նրան աջակցելը չի մտնում, և փաստորեն, Ուկրաինան այժմ Ռուսաստանի դեմ մենակ է մնացել։ Տեսակետ կա, որ Ուկրաինան ամբողջությամբ վերահսկվում է ամերիկյան դեսպանատան կողմից, ինձ թվում է, որ դա ամբողջովին ճիշտ չէ, գոնե մասամբ այդպես չէ։ Ուկրաինացիները գիտեն, թե ինչպես մանիպուլացնել արևմտյան հասարակական կարծիքը. մեկ-երկու անգամ չէ, որ ամերիկյան առաջնորդները եկան Կիև և ճիշտ խոսքեր ասացին, որ «ընկերներ, բաժանված տունը չի դիմանա, դուք հիմա պետք է հաշվի առնեք ձեր ռուս փոքրամասնության շահերը, դուք պետք է կառուցեք այս համակարգը ներառական. հակառակ դեպքում այս ամեն ինչը կբերի մեծ պայթյունի, մեծ ճգնաժամի»։ Ամերիկացի դիվանագետները այս մասին գրել են Սպիտակ տանը, Վաշինգտոնին շատ վաղուց, WikiLeaks- ի շնորհիվ մենք գիտենք ամերիկյան գրառումների մասին, որոնք պատրաստել է դեսպանատունը Մոսկվայում 2000-ականներին, կա մի հրաշալի վերլուծություն, որ Ռուսաստանի համար Ուկրաինայի մուտքը ՆԱՏՕ կարմիր գիծ է, սա շատ սուր հարց է Ուկրաինայի ներքին քաղաքականության տեսանկյունից։ Այնտեղ քաղաքացիական պատերազմի սկիզբը շատ անբարենպաստ սցենար է Ռուսաստանի համար, քանի որ նա ստիպված կլինի միջամտել և աջակցել Ուկրաինայում ապրող ռուսներին, իսկ Ռուսաստանը չի ցանկանում գնալ այդ քայլին։
2008 թվականի այդ գրառումը բավական մարգարեական էր։ Չի կարելի ասել, որ ամերիկացիները չհասկացան իրենց գործողությունների հետևանքները, բայց նրանց թվում է, որ մի քիչ էլ, հիմա մենք կճնշենք, Ռուսաստանը նահանջելու է, Ռուսաստանը կդադարի ռազմավարական արժեք լինել, ինչ-որ տեղ մոռացության կգնա և, ի վերջո, չի առարկի մեր որևէ գործողության դեմ: Ինձ թվում է՝ սա շատ սահմանափակ և ոչ երկարաժամկետ քաղաքականություն է, որը փակուղի է տանելու, առաջին հերթին՝ ԱՄՆ-ին։
Ընդհանրապես, բավականին երկար ժամանակ է, ինչ ուսումնասիրում եմ ամերիկյան քաղաքականությունը։ Ես եղել եմ ԱՄՆ-ում մոտ քառասուն անգամ և ունեմ շատ ծանոթություններ, անընդհատ փորձարկել ե, այն վարկածը, որ ԱՄՆ-ն վերահսկում է աշխարհում ամեն ինչ, ամեն ինչ նախապես գիտի, կարող է կանխատեսել, կառավարել բոլոր գործընթացները, սա այսպիսի մի «գերպետություն է», որն ունի սարք, որի կոճակները սեղմում ես, և աշխարհում ամեն ինչ տեղի է ունենում։ Սա նաև իմ նախնական վարկածն է, երբ ես խոսում եմ ուսանողների հետ տարբեր լսարաններում, այդ թվում՝ իմ համալսարանում:
Առաջին դասախոսություններին ուսանողների մոտ նույնպես այնպիսի վարկած կա, որ ամերիկացիներն ամեն ինչ գիտեն ու հասկանում են։ Բայց իմ փորձը՝ հետազոտությունների, ուսումնասիրությունների, հարցազրույցների, գործընկերների հետ խորը հարցազրույցների փորձը հուշում է, որ ամերիկացիները մեզ նման մարդիկ են, ինչը զարմանալի է, այո։ Նրանք զերծ չեն թերություններից, և հղպացել են 90-ականների փորձից, երբ հանկարծակի անհետացավ մրցակիցը և հայտնվեցին շատ ռեսուրսներ, որոնք կարելի էր ծախսել ամենուր։ Այս փորձը շատ «փչացրեց» նրանց։ Սառը պատերազմի սկզբին ղեկին կանգնած մարդիկ աստիճանաբար սկսեցին լքել կառույցը, իսկ նրանք ռազմական փորձ ունեցող մարդիկ էին, կորուստների, պարտությունների փորձով, խելամիտ պահվածքով, գիտեին, որ խաղաղության գինը շատ բարձր է: Ահա մի գաղափար, պատմություն, նման պատմական դետերմինիզմ, ինչ-որ առումով շատ մարքսիստական գաղափար։ Սկսում է թվալ, որ ամերիկացի հետազոտողները շատ խորհրդային հատկանիշներ ունեն։ Մենք գիտենք, թե ինչին բերեց Խորհրդային Միության ոչ քննադատական, գաղափարական կուրսը։
Կարծում եմ, որ այս նոր իրականության մեջ, այս աշխարհում լավագույն ուղեցույցը սթափությունն է, իրատեսությունը, միջազգային համակարգի հաստատակամ ըմբռնումը, որում դու կաս։ Շատ լավ ինքնագիտակցություն։ Կան մեծ խնդիրներ, որոնց դուք պարբերաբար հանդիպում եք: Որոշ երկրներ և դրանց անփորձ էլիտաները դժվարանում են ասել, թե որն է այն կենսական շահը, որի համար իրենք պատրաստ են պայքարել, որտեղ է հիմնական շահը և երկրորդականը, որը հեշտությամբ կարող են զոհաբերել։ Եվ որպեսզի այս կենսական շահը շատ լավ ձևակերպվի, հիմնավորվի ռեսուրսներով և ճիշտ գործողություններով, որպեսզի այն կազմի այն երկրների ազգային ռազմավարության առանցքը, որոնց կարելի է անվանել օրինակելի այդ օրենքներով ապրելու առումով, շատ քիչ են:
Ես ուզում էի Թուրքիայի օրինակը բերել, կամ միգուցե Իսրայելի օրինակը, մի երկրի, որը գոյություն ունի շատ թշնամական պայմաններում, և պետք է, փաստորեն, շահեր իր գոյության իրավունքը։ Ինչ-որ առումով նմանություն կա Հայաստանի փորձի հետ նոր պայմաններում ։ Երկիր, որն անցել է մի քանի պատերազմների միջով. այս պատերազմների մի մասը պարտադրվել է նրան, որոշները ինքն է սկսել։ 200%-ով մոբիլիզացված և ցանկացած արտաքին մարտահրավերի պատրաստ երկիր, որտեղ կա տղաների և աղջիկների զինված ուժերի ընդհանուր զորակոչ, որտեղ կա երկու տեսակի զինվորական համազգեստ՝ պատերազմի և միջպատերազմական շրջանի համազգեստ։ Որտեղ, իհարկե, կա զգալի ռազմատեխնիկական օգնություն Միացյալ Նահանգներից, նա նրանց հիմնական դաշնակիցն է, և այս առումով Իսրայելի արտաքին քաղաքականությունը բազմավեկտոր չէ: Ես մեծ հետաքրքրությամբ կդիտեի, եթե Իսրայելը հայտարարեր իր բազմավեկտոր քաղաքականության մասին։ Բացարձակ կենտրոնացում ԱՄՆ-ի հետ դաշինքի վրա, նրանցից օգնության ստացում և շատ քանակով տեստոստերոն, որպեսզի պաշտպանեն իրենց շահերը։ Եվ ամենակարևորը, ոչ մի հետադարձ հայացք՝ «ի՞նչ կասեն մարդիկ»։ Ես սա հաճախ եմ լսում Եվրոպայում։ Իսկ ի՞նչ, մարդիկ միայն Եվրոպայում են ապրում։ Մնացածը մարդ չե՞ն։
90-ականներին և նույնիսկ 2000-ականներին մենք հավատում էինք, որ ուժը որպես գործիք դուրս է եկել միջազգային կյանքից և երբեք չի վերադառնա։ Հավատում էինք, որ պատմությունն ունի որոշակի նպատակ, որը մեզ տանում է ընդհանուր կետերի: Բայց, ըստ երևույթին, պատմությունը վերադարձել է և վերադարձել է ոչ հիմա, ոչ այս փետրվարին: Կողմերից յուրաքանչյուրն այժմ գտնվում է իր կենսական շահը և հստակ ցուցում սահմանելու այդքան կարևոր պահին. ո՞րն է իմ առաջնահերթությունը, ու՞ր եմ գնում, ինչու՞: Ես գնում եմ, ի՞նչ ռեսուրսներով եմ գնում այնտեղ, ում հետ դաշինքով։ Ճշմարտության պահը բուժում և սթափեցնում է միջազգային հարաբերությունները, թույլ է տալիս ձերբազատվել պատրանքներից, որոնք մի քանի տասնամյակ եղել են շատերի, և նաև ռուսական էլիտաների մտքում։ Այս ճգնաժամի արդյունքը, իհարկե, շատ խորը հետևանքներ ունեցավ համաշխարհային տնտեսական համակարգի, քաղաքական համակարգի, ռազմական դաշինքների համակարգի, համաշխարհային կառավարման նոր կոնֆիգուրացիայի համար։
Մենք հավանաբար ուկրաինական ճգնաժամի սկզբնական փուլում ենք, չեմ կարող ասել, որ մոտ ենք դրա հանգուցալուծմանը։ Ինչո՞ւ։ Առաջին առաջարկը, որ Ռուսաստանը արեց ճգնաժամի հենց առաջին փուլում, չեզոքություն էր, Ղրիմի ճանաչումը որպես ռուսական և Դոնբասի անկախության ճանաչումը։ Ուկրաինան մերժում է այդ պահանջները և առաջ է քաշում իր մաքսիմալիստական պահանջները՝ տարածքի ամբողջական ազատագրում և ոչ մի այլ քայլ Ռուսաստանին ընդառաջ։
Իսկ այս մաքսիմալացումը նշանակում է, որ այս ճգնաժամում հավասարակշռության կետը դեռ չի գտնվել, և մենք դեռ հետևում ենք դրա զարգացմանը։ Սա առաջին սցենարն է, որի մասին ես խոսեցի, մենք, ըստ երևույթին, արդեն անցել ենք դրա միջով և աստիճանաբար մոտենում ենք նրան, որ դա այլևս ակտուալ չի լինի. գաղափարն այն է, որ Ուկրաինայի ներկայիս կառավարությունը և Ռուսաստանը համաձայնագիր կնքեն, հաշվի առնեն որոշ ռուսական պահանջները, և այդ համաձայնագրերը ճանաչվում են Արևմուտքի կողմից որպես եվրոպական անվտանգության վերաբերյալ փաթեթային գործարքի մաս: Եվ մենք այս ճգնաժամից դուրս ենք գալիս՝ թևակոխելով Ռուսաստանի և Արևմուտքի հարաբերությունների և ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների զարգացման նոր փուլ։
Ըստ ամենայնի, մենք հիմա մոտենում ենք երկրորդ սցենարին, երբ իրադարձությունների զարգացումն ավելի շատ թելադրված է Երկրի իրավիճակով։ Արդյունքում կա՛մ անխուսափելիորեն հավասարակշռություն կգտնվի, կա՛մ հավասարակշռություն չի լինի, և պարզապես կողմերից մեկը կհաղթի։ Այս դեպքում ռիսկեր կան, որ Արևմուտքը չի ճանաչի արդյունքները: Իրադարձությունների արդյունքում Ուկրաինայի իշխանությունը կարող է տապալվել, նորը առաջանալ, և դրան ընդդիմանալ վտարանդի իշխանությունը։ Միգուցե Արևելյան Եվրոպայի որոշ երկրների տարածքում։ Կլինի ընդհատակային աջակցության մի համակարգ, որը գոյություն ուներ Ուկրաինայի արևմուտքում՝ ընդդեմ ԽՍՀՄ-ի։ Երրորդ սցենարը դեռ չեմ տեսնում, բայց այն բացառված չէ։ Սա է տրամաբանությունը, երբ Արևմուտքը շատ քիչ է շահագրգռված Ուկրաինայի մեջ։ Նրան հետաքրքիր է Ռուսաստանին հնարավորինս շատ վնաս հասցնել, որպեսզի սոցիալական դժգոհություն կուտակվի։ Դրա համար Արևմուտքը մի քանի շարք պատժամիջոցներ է սահմանում Ռուսաստանի դեմ, ակնկալում է ցնցող էֆեկտ ստեղծել, սասանել ռուսական տնտեսությունը, ռուսական պետականության հիմքերը։ Սա բարձր ռիսկային խաղ է, ամբողջական պատերազմ տնտեսական միջոցներով։ Ռուսական պետականությանը սպառնացող վտանգի սրման դեպքում Ռուսաստանը դա կմեկնաբանի որպես Արևմուտքի ագրեսիա և, բնականաբար, այս ճգնաժամի գլոբալ էսկալացիայի ռիսկերը կավելանան։ Բայց մինչ այժմ մենք տեսնում ենք, որ արևմտյան երկրները, այդ թվում՝ երկրների ղեկավարները, հեռանում են նման ծրագրերից և ասում, որ երբեք ՆԱՏՕ-ի ուժեր չեն մտցնի այս հակամարտության մեջ, և դա որոշակի հույս է տալիս, որ հակամարտությունը կմնա տարածաշրջանային։

Շնորհակալություն ուշադրության համար և անցնենք հարցերին։

Հարցերից մեկը.

Ազատ Եղիազարյան - ՀՌՀ պրոֆեսոր, բանասիրական գիտությունների դոկտոր՝

-Այսօր մենք սկսեցինք խոսել Թուրքիայի մասին։ Անմիջապես պետք է ասեմ, որ ես ռուսամետ մարդ եմ, բայց հիշում եմ 20-րդ դարասկզբի պատմությունը։ Հավանաբար հիշում եք, թե ինչ եղավ այն ժամանակ, ինչ հարաբերություններ կային Աթաթուրքի և խորհրդային իշխանության միջև և ինչպես խորհրդային իշխանությունը հայկական հողերը նվիրեց Թուրքիային։

Ա.Սուշենցով ՝
- Ճիշտն ասած, ես չեմ հիշում այս իրադարձությունները, չեմ տեսել, բայց հասկանում եմ, թե ինչի մասին են խոսում։

Ա. Եղիազարյան՝
-Խոսքն այն մասին է, թե ինչպես են վերագրել Ռուսաստանի կենտրոնական, ասենք, կոմունիստական իշխանության ներկայացուցիչները. «Այ, մենք Հայաստանի հողերը տվել ենք Թուրքիային։ Դե մենք գիտենք, որ համաշխարհային հեղափոխություն է լինելու ու այս սահմանները վերանալու են»։ Եվ դուք հասկանում եք, որ ոչ մի հեղափոխություն տեղի չունեցավ, և Ռուսաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունները շատ արագ վատացան։ 1930-ականներին Աթաթուրքի իշխանությունն արդեն դարձել էր Ռուսաստանի հակառակորդը, իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նրանք նացիստների կողմն էին։ Իմ կարծիքով, նման բան կրկնվեց Ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ: Ռուսաստանն իրականում դարձավ, չգիտեմ որքանով է արդարացի, բայց ինձ մոտ տպավորություն է, որ Ռուսաստանը կանգնեց Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողքին։ Թուրքիան մեծ պետություն է և ինչ-որ առումով իսկապես հետաքրքիր է Ռուսաստանին։ Բայց չէ՞ որ կրկնվում է այն իրավիճակը, երբ Թուրքիային այժմ ձեռնտու է Ռուսաստանին, բայց որոշ ժամանակ անց նա նորից կդառնա Ռուսաստանի այնպիսի հակառակորդ, որի տարածքում սպանեցին ռուս դեսպանին, ռուս օդաչուներին, և հետո սկսվում են նման թշնամական հարաբերություններ։ Կրկնում եմ՝ ես այս հարցը չեմ տալիս որպես Ռուսաստանի դեմ մարդ։ Արդյո՞ք Ռուսաստանը կարծում է, որ Թուրքիան վտանգավոր գործընկեր է։ Ավելին, Թուրքիայի հետ բանակցությունների ժամանակ, ես դեմ չեմ սրանց:
Ինձ հետաքրքրում է, թե ինչպես է նախագահ Վ.Պուտինը վերաբերում դրան: Սա մեզ համար շատ կարևոր հարց է, հասկանում եք։

Ա.Սուշենցով՝
- Շնորհակալություն ուղիղ հարցի համար։ Ես սպասում էի նման հարցերի։ Եթե թույլ կտաք, ի պատասխան, ուղիղ հարց տամ. «Ո՞ր կողմում էր Հայաստանը այս ճգնաժամի ժամանակ։ Այստեղ Հայաստանում մոբիլիզացիա եղե՞լ է։ Հայկական զինված ուժերը մտե՞լ են այս ճգնաժամի մեջ։ Կայի՞ն արդյոք Հայաստանից եկած կամավորների ալիքներ այն մասշտաբով, ինչ 90-ականների սկզբին։ Մենք Ռուսաստանում հետևում էինք, թե ինչ էր կատարվում, և ես ձեզ վստահեցնում եմ, որ Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ Պուտինն այդ նոյեմբերին ավելի շատ է զբաղվել Լեռնային Ղարաբաղի հարցերով, քան որևէ այլ հարցով՝ ռուսական բյուջե և այլն։ Նախ՝ հեռախոսազրույցներում, և երկրորդ՝ ռազմական միջամտություն դրսևորելու վճռականության մեջ։ Նայեք այս ամբողջ ընթացքում Կասպից ծովում և Ադրբեջանի հետ սահմանին ռուսական զորավարժությունների քարտեզը։ Մոսկվայում շատերի մոտ հարց է առաջանում. «Սա ի՞նչ սահմանափակված պատերազմ է։ Եթե սա իսկապես հայրենական պատերազմ է Հայաստանի համար, ապա ո՞ր կողմում է Հայաստանը։ Ներողություն եմ խնդրում անկեղծության համար, հասկանում եմ, որ հակամարտության պայմաններում, որտեղ մի քանի հազար երիտասարդ է զոհվել, սա մեծ տրավմա է երկրի համար, և դա գցել է երկիրը ճգնաժամի մեջ, բայց մենք պետք է ինքներս մեզ հարցնենք՝ ի՞նչն է վտանգված: Որո՞նք են մեր շահերը: Ի՞նչ ռեսուրսներ ենք մենք պատրաստ պաշտպանել: Եվ ձեր հարցում ես տեսնում եմ այն հարցի արձագանքը, որն ինձ տալիս են շատերը՝ հնարավո՞ր է արդյոք, որ մեկ ուրիշը, գերադասելիորեն ավելի ազդեցիկ, կլուծի մեր խնդիրը մեր փոխարեն։ Արդյո՞ք Ռուսաստանը պետք է լուծի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանի սահմանագծման հարցը: Ո՞ր կողմը (ի դեպ, հարց է Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականության համար) Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պատերազմի և Հայաստանի կողմից Ռուսաստանին դիմելու դեպքում (դաշնակցային պարտավորություններ, ՀԱՊԿ, թե երկկողմ ռազմական դաշինք) մենք կպաշտպանե՞նք։ Հիմա պարզ չէ, թե որ գյուղն ումն է, պայմանավորվածություն չկա։ Եվ սա շատ երկիմաստ իրավիճակ է ստեղծում։ Ես ձեզ կվստահեցնեի, որ եթե Հայաստանը լիարժեք մասնակցեր այս ճգնաժամին, և եթե ստեղծվեր վտանգ հայկական պետականության համար, Ռուսաստանը ոչ մի կերպ մի կողմ չէր քաշվի։ Այն, որ ռուս դեսանտայինները մի քանի ժամվա ընթացքում եղել են Ղարաբաղում, նշանակում է, որ նրանք պատրաստ էին, նրանք Ուլյանովսկում սպասում էին թռիչքին։ Ֆրանսիայի, Գերմանիայի կամ որևէ այլ երկրի դեսանտայինները պատրա՞ստ էին նման բանի: Ֆրանսիացիները պատրա՞ստ են անմիջապես դուրս թռչելու և պաշտպանելու հայերին։

Ա. Եղիազարյան
-Մենք նրանց վրա հույս չենք դնում: Մենք հույս ենք դնում Ռուսաստանի վրա: Ես հատուկ նշեցի, որ ես ռուսամետ մարդ եմ, կողմ եմ, որ ռուսական զորքերը տեղակայվեն Ղարաբաղում։